ถาม – ตอบ การรักษาด้วยยาต้านไวรัส

1.ยับยั้งการเกาะจับและเข้าสู่เซลล์เป้าหมาย (Entry and Fusion Inhibitors) ซึ่ง เซลล์เป้าหมาย ณ ที่นี้หมายถึง เซลล์เม็ดเลือดขาวชนิดซีดี-4/CD4/ Cluster of differentia tion 4 ของเจ้าบ้าน/ผู้ติดเชื้อเอชไอวี โดยกลไกของยากลุ่มนี้เมื่อเข้าสู่ร่างกายแล้ว ยาจะยับยั้งการเชื่อมรวมระหว่างเปลือกหุ้มของไวรัสเอชไอวีกับผนังเซลล์ของเม็ดเลือดขาวชนิดซีดี-4 ได้ ทำให้เชื้อเอชไอวีไม่สามารถเข้าสู่เซลล์เม็ดเลือดขาวซีดี-4 ได้เช่น ยา Enfavirtide

2.ยับยั้งกระบวนการรีเวิร์สทรานสคริปเทส (Reverse Transcriptase Inhibitors) ซึ่งแบ่งยาเป็น 2 กลุ่มคือ

2.1Nucleoside/Nucleotide Reverse Transcriptase Inhibitors (NRTIs, กลไกของยากลุ่มนี้เมื่อเข้าสู่ร่างกายแล้ว ยาจะยับยั้งการทํางานของเอนไซม์ชื่อ รีเวิร์สทรานสคริปเตส (Reverse Transcriptase enzyme: เอนไซม์ที่ช่วยสร้างดีเอ็นเอให้แก่ไวรัสเอชไอวีเพื่อให้สามารถเพิ่มจำนวนและอาศัยในดีเอ็นเอของมนุษย์ได้) ของเชื้อไวรัสเอชไอวี จึงส่งผลทำให้ การเชื่อมต่อดีเอ็นเอของไวรัสหยุดชะงัก เชื้อไวรัสจึงไม่สามารถเพิ่มจำนวนได้ในร่างกายมนุษย์ เช่น ยา Zidovudine, Didanosine, Stavudine, Lamivudine, Abacavir, Emtricitabine

2.2Non-Nucleoside Reverse Transcriptase Inhibitor (NNRTIs, กลไกของยากลุ่มนี้เมื่อเข้าสู่ร่างกายแล้ว ยาจะยับยั้งการทํางานของเอนไซม์รีเวิร์สทรานสคริปเตส 2 Reverse Transcriptase enzyme ซึ่งเป็นกลไกเดียวกันกับยากลุ่ม NRTIs ดังข้อ 2.1 เช่น ยา Nevira pine, Efavirenz, Delavudine, Etravirine, Rilpivirine

3. ยับยั้งกระบวนการอินทีเกรชั่น (Integrase inhibitor, INSTs, กลไกของยากลุ่มนี้เมื่อเข้าสู่ร่างกายแล้วยาจะทำรบกวนการทำงานของเอนไซม์อินทีเกรซของเชื้อไวรัสเอชไอวี ป้อง กันไม่ให้ proviral DNA ของเอชไอวีเข้าเชื่อมต่อกับสายดีเอ็นเอของเซลล์เม็ดเลือดขาวชนิดซีดี-4 ของมนุษย์ ช่วยเพิ่มเติม function ย่อๆของยากลุ่มนี้) เช่น ยา Raltegravir

4. ยับยั้งเอนไซม์โปรติเอส (Protease Inhibitors, PIs, กลไกของยากลุ่มนี้เมื่อเข้าสู่ร่าง กายแล้ว ยาจะทำการยับยั้งเอนไซม์โปรติเอสของเชื้อไวรัสเอชไอวี ทำให้การสร้างส่วนประกอบโปรตีนของไวรัสเอชไอวีไม่สมบูรณ์/Immature virion จึงทำให้ไม่สามารถก่อให้เกิดการติดเชื้อเอชไอวีรอบใหม่ได้) เช่น ยา Sequinavir, Ritonavir, Indinavir, Nelfinavir, Fosampre navir, Lopinavir, Atazanavir, Tipranavir, Darunavir

เกณฑ์การเริ่มยาต้านไวรัสในประเทศไทย

• ให้ยาต้านไวรัสในผู้ติดเชื้อทุกราย ในทุกระดับ CD4 โดยเฉพาะอย่างยิ่งกรณี CD4 < 500 cells/mm3

ในกรณี CD4 > 500 cells/mm3  ควรพิจารณาประเด็นต่อไปนี้อย่างเคร่งครัด • ผู้ติดเชื้อที่จะเริ่มยาต้านไวรัส ต้องเข้าใจถึงประโยชน์และผลข้างเคียงของการรักษา เข้าใจประเด็นความสำคัญของ adherence ยินดีที่จะเริ่มยาต้านไวรัส และมีความมุ่งมั่นตั้งใจรับยาต้านไวรัสอย่างสม่ำเสมอ

• ผู้ติดเชื้อมีสิทธิเลือกที่จะยังไม่รับยา ถ้ายังไม่พร้อมใน

การเริ่มยาต้านไวรัส

• ในกรณีผู้ติดเชื้อที่ยังไม่มีอาการ ประโยชน์ต่อตัวผู้ติดเชื้อเองยังไม่ชัดเจน แต่มีประโยชน์ในด้านการสาธารณสุข

เพื่อลดการถ่ายทอดเชื้อ

• ผู้ให้การดูแลรักษา ควรพิจารณาเลื่อนการเริ่มยาไปก่อนหากพบมีปัญหาทางสภาพจิตใจ หรือสังคมที่ไม่เหมาะต่อการรับประทานยาต่อเนื่อง

เวียนศีรษะ ปวดศีรษะ คลื่นไส้ อาเจียน เบื่ออาหาร อ่อนเพลีย ซึ่งอาการเหล่านี้มักเกิดขึ้นในช่วง 2 เดือนแรกของการเริ่มยา การดูแล กินอาหารที่ย่อยง่าย พักผ่อนในช่วงที่มีอาการ พูดคุยแลกเปลี่ยนประสบการณ์กับเพื่อน  เพื่อคลายความกังวล ถ้าเป็นมากควรไปพบแพทย์

ท้องเสีย เป็นอาการที่พบบ่อย การดูแล กินน้ำเกลือแร่ ถ้าเป็นมากควรไปพบแพทย์

ฝันร้าย นอนไม่หลับ การดูแล พูดคุยคลายความกังวล ทำความเข้าใจกับคนดูแล ครอบครัว กินยาแล้วควรพักผ่อนเลย

ไขมันย้ายที่ เช่น แก้มตอบ ขาลีบ แก้ไขโดยการเปลี่ยนสูตรยา

อาการข้างเคียงที่มีความรุนแรง หมายถึงอาการที่ก่อให้เกิดความพิการหรือเสียชีวิตได้ เช่น ซีด โลหิตจาง ตับอักเสบ ชาปลายมือปลายเท้า ไขมันในเลือดสูง ภาวะกรดในเลือดสูง ตับอ่อนอักเสบ ไตทำงานผิดปกติ เบาหวาน การดูแล ไปตรวจสุขภาพสม่ำเสมอ และตรวจเลือดทุก 6 เดือน เพื่อค้นหาภาวะผิดปกติเพื่อปรับเปลี่ยนสูตรยาให้เหมาะสม

ยาต้านไวรัสและผลข้างเคียงของยาต้านไวรัส

ดีโฟร์ที (d4T) ชาบริเวณปลายมือปลายเท้า ระบบทางเดินอาหารผิดปกติ ปวดศีรษะ ไขมันย้ายที่มีการกระจายตัวผิดปกติ มีภาวะเลือดเป็นกรด

สามทีซี (3TC) ปวดศีรษะ อ่อนเพลีย ท้องเสีย ผื่นแพ้ ตับอักเสบ

เอแซดที (AZT) คลื่นไส้ อาเจียน ซีด เล็บ ดำ ตับอักเสบ

ดีดีไอ (ddi) ชาบริเวณปลายมือปลายเท้า ระบบทางเดินอาหารผิดปกติ ตับอ่อนอักเสบ

เอบีซี (ABC) ผื่นแพ้  (พบ5%)ปวดเมื่อยตามตัว ปวดหัว ท้องเสีย คลื่นไส้ อาเจียน

เอ็นวีพี (NVP) ผื่นแพ้ยา มีไข้ ปวดศีรษะ ตับอักเสบ

อีเอฟวี (EFV) ฝันแปลกๆ ย้ำคิด ย้ำคิดย้ำทำ มึนงง นอนไม่หลับ เกิดระบบประสาทอื่นๆปกติ

อาทีวี (RTV) ไขมันในเลือดสูง ระบบทางเดินอาหารผิดปกติ ชาที่ลิ้น หรือรอบ ริมฝีปาก คลื่นไส้ อาเจียน

ไอดีวี (IDV) ระบบทางเดินอาหารผิดปกติ คลื่นไส้ อาเจียน นิ่วในไต